Derleyen: Melike Sarıkaya/ Milliyet.com.tr – Latin Amerika’da bulunan ‘Socratea Exorrhiza’ palmiye ağacı, hareket ettiği argümanlarıyla epeyce ilgi çekiyor. Rivayete nazaran bu ağaç, köklerini yerinden çıkararak yavaş yavaş farklı bir noktaya ilerleyebiliyor. Her ne kadar bu savlar bilimsel olarak kanıtlanmamış olsa da ağacın köklerinin vakitle hal değiştirip yeni yerlere uzanması, bu söylentinin kaynağı olarak kabul ediliyor. Venüs Sinekkapanı üzere birtakım bitkiler, sıradan bitkilerden farklı olarak hareket edebilme yeteneğine sahip fakat ağaçlar için bu türlü bir durum kelam konusu değil. Pekala, bu ünlü palmiye ağacını öteki ağaçlardan ayıran argüman ne kadar yanlışsız?
BÖCEKLER ARACILIĞIYLA YAYILIYOR
Socratea exorrhiza, yaygın olarak ‘yürüyen palmiye’ yahut ‘cashapona’ olarak da bilinen bu ağaç çeşidi, tropik Orta ve Güney Amerika’nın yağmur ormanlarına has bir palmiye. Bu farklı ağaç tipinin, 25 metreye kadar uzayabildiği ve gövde çapının ise 16 cm’ye kadar ulaşabildiği biliniyor. Fakat çoklukla 15-20 metre uzunluğunda ve 11-12 cm çapında olan bu palmiyenin üzerinde çok sayıda epifit çeşit yani konak bitki tipi de büyüyor. Ayrıyeten yürüyen palmiyelerin ekseriyetle böcekler ve çeşitli canlılar tarafından tozlandığı ve bu canlılar aracılığıyla yayıldığı da bilinenler ortasında.
Palmiyenin yürümesiyle ilgili olan argümanlar, yıllardır turist rehberleri tarafından büyüleyici bir doğal olay olarak anlatılıyor. Bölgeye gelen ziyaretçilere, bu sıra dışı bitkilerin adeta birer tabiat mükemmeli olduğundan bahsedilirken, kimi lokal kaynaklarda ise bu davranış inanılmaz bir bitki adaptasyonu olarak yer buluyor. Gazeteci Sherry Seethaler, ‘Curious Folks Ask 2’ (Meraklı Beşerler Soruyor 2) kitabında bu ağaçları esprili bir lisanla tanımlayarak şöyle dikkat cazip bir benzetme yaptı:
“Muhteşem bir B sineması makûs karakteri arayan senaristler, Orta ve Güney Amerika’daki yağmur ormanlarında bulunan yürüyen palmiyelerden öteye bakmasınlar. Bu ağaçlar, ışığa gerçek uzanan yeni kökler geliştirip, ilerlemelerine mani olan eski köklerinin ölmesini sağlayarak gölgeden güneş ışığına hakikat yavaşça yürürler.”
YÜRÜDÜĞÜNÜ GÖRENLER VAR
Söylenenlere nazaran bu enteresan palmiye ağacı, yeni kökler geliştirerek kendisini hareket ettirebiliyor. Yani ağaç gitmek istediği istikamete, yani besin kaynaklarının fazla olduğu istikamete ya da güneş ışığına hakikat yeni kökler geliştiriyor ve bu yeni kökler ise eski köklerin yerini alarak ağacı o tarafa yanlışsız hareket ettirmiş oluyor. Birçok kişi bu hareket durumunun yavaş ve fark edilmesi güç olduğunu belirtirken, kimileri ise apaçık bir biçimde bu ağacın yürüdüğünü gördüğünü tez ediyor.
Bilim dünyasında yürüyen palmiye hakkında birinci dikkat cazibeli iddiayı, 1980 yılında kültürel antropolog John H. Bodley öne sürdü. Dr. Bodley, ‘The Association for Tropical Biology and Conservation’ mecmuasında yayımladığı makalede, öteki bir ağacın fide üzerine düşerek onu devirdiğinde ‘yürüyen palmiye’nin köklerini kullanarak çimlenme noktasından uzaklaştığını belirtti. Bu enteresan müşahede doğrultusunda, olgunlaşmamış yürüyen palmiyelerin büyük tehlike oluşturan manilerden kaçınma yeteneğine sahip olduğunu lisana getirdi. Bodley’in bu bulguları, bu ağaç tipinin bilimsel açıdan daha fazla araştırılmasını sağladı. Bodley’in argümanının akabinde bir paleobiyolog, Socratea exorrhiza’nın yani yürüyen palmiye ağacının günde 2 ila 3 santimetre ortasında hareket ettiğini tabir etti. Bu argümana nazaran, palmiye yeni kökler geliştirirken, eski köklerin yerini alarak kendini yavaşça öteki bir tarafa taşıyor. Ayrıyeten Slovak Bilimler Akademisi Bratislava’nın Dünya Bilimleri Enstitüsü’nden bir paleobiyolog olan Peter Vrsansky ise bu fenomeni birinci elden gördüğünü sav ediyor. Ancak bu söylenceyi destekleyen bilimsel olarak bir delil ya da kıymetlendirilebilir bir bilgi kelam konusu değil. Çünkü tam karşıtı yürümediğini ve büsbütün sabit bir ağaç olduğunu kanıtlayan bir çalışma ve bilgiler de mevcut.
SADECE BİR EFSANEDEN İBARET OLDUĞUNU KANITLADI
Kosta Rika’nın Atenas kentindeki Sürdürülebilir Kalkınma Çalışmaları Merkezi’nin yöneticisi olan biyolog Gerardo Avalos, Socratea exorrhiza konusunda dünyanın önde gelen uzmanlarından biri. 2005 yılında Biotropica mecmuasında ‘Neotropikal Palmiyelerde Iriartea deltoidea ve Socratea exorrhiza’da Stilt Kök Yapısı’ isimli bir çalışmasında, yürüyen palmiye’nin köklerinin hareket etmediğini ve münasebetiyle ağacın yürüyemediğini ortaya koydu. Avalos’un tahliline nazaran, köklerin vakitle ölebilmesi mümkün olsa da gövde sabit bir noktada kök salmış olarak kalıyor. Bu durum, yaygın inançların bilakis yürüyen palmiyenin yer değiştirmediğini net bir halde gösteriyor.
‘Life’s Little Mysteries’ isimli tanınan podcast serisinde konuşan Gerardo Avalos yürüyen palmiye hakkındaki efsaneleri bilimsel bir bakış açısıyla ele alarak bu bahiste yaptığı kapsamlı araştırmaların sonuçlarını paylaşırken, “Makalem, yürüyen palmiye inancının yalnızca bir efsane olduğunu kanıtlıyor” açıklamasında bulundu. Ayrıyeten Avalos, bu çeşit efsanelerin bilimsel temele dayanmadığını vurgulayarak, “Bir palmiyenin orman tabanı üzerinde yavaşça hareket ederek gölgelik ışık değişimlerini sahiden takip edebileceğini düşünmek, yalnızca turist rehberlerinin yağmur ormanına gelen ziyaretçilere anlattığı ve ilgi cazip bulduğu bir efsaneden ibarettir” diye ekledi.
Avalos’un açıklamaları ve detaylı bilimsel çalışması, yürüyen palmiye hakkında yayılan yanlış anlamaları, argümanları büsbütün çürütüyor. Yani güneşi aramak için yürüyen bir ağaç fikri her ne kadar büyüleyici ve farklı görünse de aslında gerçeklik hissesi yok. Bu ağaç, isminin tersine yer değiştirmiyor. Bilimsel araştırmalara nazaran, palmiye filizlendiği yerde sabit kalıyor, rastgele bir hareket göstermiyor. Ağaç, sırf rüzgarın yahut insan müdahalesi üzere dış etkenlerin tesiri altında devriliyor ya da ziyan görüyor. Bu nedenle yürüyen ağaç kıssası bir efsaneden öteye geçemiyor. Pekala, bu ağacı hareket ediyormuş üzere görünmesine sebep olan şey ne?
Diğer ağaçların kökleri çoklukla toprağın derinliklerinde saklanırken, yürüyen palmiye bu normu bozarak tabanından birkaç metre yükseklikte, yüzeyde sergilenen etkileyici bir kök sistemine sahiptir. Bu eşsiz kök yapısı da bu ağacın yürüdüğü tezlerini tetikleyen etkenler ortasında yer alıyor. Toprak vakitle aşındıkça yürüyen palmiyenin eski kökleri doğal bir döngü içinde ölerek yerini daima olarak yeni köklere bırakır. Bu daima yenilenen kök sistemi, ağacın adeta bir hareket içindeymiş üzere görünmesine neden olur. Köklerin bu daima yenilenme süreci, ağacın yüzeyde daima olarak yeni bir konum alıyormuş üzere görünmesine imkan sağlar.